Partizani anarhisti u italijanskom pokretu otpora (1943-1945)

Istorijske beleške o aktivnostima partizana anarhista u antifašističkom pokretu otpora u Italiji tokom Drugog svetskog rata

Italija se zvanično predala Saveznicima 8. septembra 1943, iako su delovi centralne i severne Italije i dalje bili u rukama Nemaca i fašističke Salske republike. Anarhisti su se odmah bacilli u oružanu borbu, osnivajući svuda gde je to bilo moguće (Karera, Pistoja, Đenova i Milano) autonomne formacije ili, kao što je uglavnom bio slučaj, pridružujući se drugim formacijama, kao na primer socijalističkim brigadama ‘Mateoti’, komunističkim brigadama ‘Garibaldi’ ili vojnim jedinicama GL (Giustizia e Liberta - Pravda i sloboda) u okviru Partije akcije.
Dvadeset godina fašističke diktature koja je, možda i namerno, svaki vid opozicije označavala kao “komunistički”, izgnanstvo i, svakako ne i najmanje važno, krajnje specifičan odnos koji je postfašistička vlada premijera Badolja imala prema anarhistima, zasigurno su otežali svako neodložno obnavljanje organizacionih redova slobodarskog pokreta. Upravo se u ovakvom specifičnom kontekstu, koji su obeležile zbrka i dezorijentacija, dogodio nimalo zanemarljiv odliv nekih slobodara u pravcu Partije akcije, Socijalističke partije i, nešto ređe, Komunističke partije. Iako je učešće anarhista u partizanskoj borbi bilo primetno, pogotovo u pogledu broja žrtava, njihov je uticaj bio jako organičen. Razlog za to krije se u potpunoj hegemoniji socijaldemokratskih ideja širom čitavog jednog spektra političkih grupacija, od liberala pa sve do komunista. 

Evo nekih pojedinosti o doprinosu anarhista antifašističkoj partizanskoj borbi u različitim delovima Italije iz vremena kapitulacije.

Rim:
U Rimu je anarhista bilo u nekoliko formacija pokreta otpora, pogotovo u onom kojim je zapovedao republikanac Vinćenco Baldaci, koji je saborcima bio poznat kao stari prijatelj čuvenog italijanskog anarhiste Erika Malateste. Brojni su primeri njihovih pogibija u rimskom pokretu otpora. Tu recimo ubrajamo Alda Eluizija, kome se gubi trag u Andentinskim pećinama, Ricijerija Fantinija, koji je ubijen u tvrđavi Braveta, Alberta di Đakoma (alijas ‘Moro’) i Đovanija Kalintela, koji su obojica deportovani u Nemačku, odakle se nikad nisu vratili, te najzad Dorea, po rođenju Sardinijanca, koji je nestao u jednoj akciji iza neprijateljskih linija.   

Marke:
U regiji Marke, anarhisti su služili u nekoliko partizanskih formacija u gradovima Ankona, Fermo, Sasoferato i Maćera (gde je stradao Alfonso Petinari, bivši internirac i politički komesar jedne od brigada ‘Garibaldi’.)

Pjombino:
Pjombino, železarski grad koji krasi slavna slobodarska prošlost i iznad svega tradicija revolucionarnog sindikalizma, bio je središte narodnog ustanka protiv nacista 10. septembra 1943; među anarhistima koji su uzeli učešće u ovom ustanku izdvaja se Andrijano Vani, koji je kao partizan na zadatku u Maremi pozvan da se priključi lokalnom odredu CLN-a (Comitato di Liberazione Nazionale - Komitet narodnog oslobođenja, telo sastavljeno od niza antifašističkih partija).

Livorno:
U Livornu, anarhisti se među prvima prihvataju oružja koje je čuvano u kasarni i Pomorskoj akademiji Antinjano – oružja koje će docnije biti korišćeno u borbi protiv Nemaca i fašista. Organizovani u okviru GAP-a (Gruppo di Azione Patriottica - Grupa za patriotsku akciju), učestvovali su u gerilskim operacijama u krajevima oko Pize i Livorna, a imali su predstavnike i u gradskoj jedinici CLN-a. Izdvajamo Virđilija Antonelija, koji se prvenstveno istakao na zadacima oslobađanja talaca i zatvorenika.

Apua:
U Apui, slobodari su u svom doprinosu pokretu otpora bili i dosledni i suštinski značajni. Formacije partizana anarhista na području Karare delovale su pod sledećim imenima: ‘Đ. Lućeti’ (60-80 pripadnika), ‘Lućeti bis’ (58 – ove dve grupe nose ime anarhiste Đina Lućetija, koji je streljan zbog pokušaja atentata na Musolinija), ‘M. Skiru’ (454 – nosi ime još jednog anarhiste i nesuđenog atentatora na “Dučea”, Mikelea Skirua), ‘Galibaldi Lunense’ i ‘Elio’ (30). Nakon 8. septembra, anarhisti (među njima Romualdo del Papa, Galeoti i Pelićija) predvodili su napad na kasarnu Dogali, gde su zaplenili oružje i naterali alpske trupe da dezertiraju i pridruže se partizanskom pokretu. 

U obližnjim Loranskim pećinama, Ugo Macukeli je iskoristio ovo oružje da osnuje i stane na čelo formacije ‘Đ. Lućeti’; u okviri Alpske brigade, oni su imali zadatak da se postaraju za sopstveno izdržavanje i da pomognu stanovništvu da obezbedi sledovanja putem opravdanih ekspropriacija (pljačkanja kapitalista). Nakon gorkog iskustva iz Španskog građanskog rata i revolucije 1936-1939, kada su se komunisti okrenuli protiv anarhista i radnika s ciljem da dođu na vlast, “iskusniji” borci bili su s pravom nepoverljivi prema njima. Pa ipak, nekoliko komunističkih odreda imalo je nekoliko epizodnih uloga na samoj granici umesnosti. Kako god, treba istaći da je prisustvo slobodara i anarhista bilo primetno u bukvalno svakoj formaciji, svuda onde gde nisu imali čisto svoje jedinice, pod ovom ili onom skraćenicom.

Od “neumesnih” incidenata mogli bismo pomenuti slučaj Macukelija i njegovih saboraca koje je delio samo jedan pedalj od smrti pod mitraljeskom paljbom nakon što su se spremili da stanu na čelo povorke preko mosta Kazete, pošto su partizani komunisti iz nekog razloga insistirali na tome.

Novembra 1944, nakon akcije koja je života koštala šestoricu njih, jedinica ‘Đ. Lućeti’ prešla je u okrug Luka, koji je dotad već bio oslobođen. Macukeli je zajedno sa svojim sinovima Karlom i Alvarom zatim ponovo prešao liniju fronta kako bi osnovao jedinicu ‘Mikele Skiru’, koja je priskočila u pomoć oslobođenoj Karari do dolaska savezničkih snaga. Među brojnim borcima koji su se istakli i za čija imena ovde nema dovoljno mesta bili su komandant Elio Vokjačevič, Venturini Perisino i Renato Makijarini. Krvava cena koju su meštani Karare platili bila je visoka: anarhisti su uspeli da udare pečat socijalne borbe na oružanu borbu za slobodu i to je opstajalo godinama nakon oslobođenja, pa otud zadruge poput ‘Partiđana’ (trgovačka zadruga), ‘Lućetija’ (zadruga za obnovu kuća) i nekoliko poduhvata naglašeno društvene prirode (npr. poljoprivredna delatnost sa podelom dobiti, dobrovoljačke grupe za rad na rečnim kanalima itd.)

Luka i Garfanjano:
U Luki i Garfanjanu, po čijim su planinama delovali i anarhisti iz Pistoje i Livorna (npr. Peruci, Paoleski itd.), anarhista je bilo u nezavisnoj jedinici kojom je komandovao Pipo (Manriko Dućeski). Lokalnu ispostavu CLN-a osnovao je slobodar Federiko Pećijanti, u čijem su domu održavani sastanci. Pipova jedinica zarobila je gotovo 8 000 nacista, uz pretrpljeni gubitak od 300 boraca. Libero Marioto iz Pjetrasante i Nelo Malakarne iz Livorna dugo vremena proveli su iza rešetaka u zatvoru San Đorđo u Luki. Među najpoznatijim tamošnjim anarhistima bili su Luiđi Velani, prvi ađutant u Pipovoj formaciji, Ferućo Arinji i Vitorio Đovaneti; poslednja dvojica bili su zaduženi za nadzor ugovora između antifašističkih snaga u gradu. 

Pistoja:
Pistoja je bila pozornica za operacije grupe ‘Silvano Fedi’, anarhističke jedinice sačinjene od 53 partizana koji su se naročito istakli u pružanju pomoći raseljenima. Prva grupa otpora osnovana je zalaganjem Egista i Minosa Gori, Tita i Maria Eskini, Ticijana Palandrija, Silvana Fedija i drugih; obavljala je različite zadatke, uključiv nabavku oružja sa druge jedinice pokreta otpora i oslobađanje zatvorenika. Pojava njenog komandanta, Silvana Fedija, bila je za priču: njemu se trag (pod nerazjašnjenim okolnostima) gubi u zasedi koju su postavili Italijani, kao što je potvrdio i Enzo Kapeći, koji se i sam u to vreme bio tu zadesio. (Zatim je Kapeći postao komandant, pre nego što je i sam ranjen). Jedinica ‘Fedi’, pod vođstvom Artezea Benesperija bila je prva trupa koja će ući u oslobođenu Pistoju. 

Poslednji trenutci partizana ispred streljačkog voda, Malga Zonta 1944.

Firenca:
U Firenci, gde su Latini, Bokone i Pucoli ranije objavili prvi, tajni broj glasila ‘Umanita Nova’, prva oružana družina okuplja se oko ‘Monte Morela’, pod vođstvom anarhiste Lanćiota Balerinija, koji je stradao u akciji. Zvanični istoričari s pravom su prikazali Lanćiota Balerinija kao junaka, ali ‘zaboravili’ su da pomenu da je bio anarhista. Među drugim stradalima u borbi bili su Đino Maneti i Oreste Ristori, obojica streljani; Ristori, iz Empolija, ranije je bio aktivan kao emigrant u Brazilu i Argentini, pre nego što će se boriti u Španiji.

Areco:
Anarhisti su u provinciji Areco bili naročito aktivni u pokretu otpora iz Valdarna, s obzirom na bogatu antifašističku prošlost i tradiciju društvenih borbi toga kraja. Rudar Osvaldo Bjanki bio je član CLN-a u San Đovani Valdarnu, kao predstavnik anarhističkih grupacija: osim njega, istakli su se i Renato Sari iz mesta Filjine i Italo Grofoni, gde je potonji bio zadužen za nabavku eksploziva za potrebe toskanske grupe CLN-a iz Firence. Kasnije je ključni doprinos ostavio Đuzepe Livi iz Anglijarija, koji je bio aktivan u ‘Perifernim družinama’ koje su pokrivale područje Vultiberine i koje su pomogle u razotkrivanju nemačkog špijuna u redovima partizana iz Firence… taman na vreme.

Ravena:
Kada je u pitanju Ravena, mnogi anarhisti borili su se u 28. brigadi ‘Garibaldi’. Najpoznatiji među njima bili su Primo Bertolaci (član lokalnog CLN-a), Guljelmo Bartolini, Paskal Orseli (komandant prve partizanske patrole koja je ušla u oslobođenu Ravenu), Đovano Melandri (zadužen za nabavku hrane i oružja, žrtva nemačke odmazde, zajedno sa jednom od svojih kćeri.)

Bolonja i Modena:
Na području Bolonje i Modene posebno su aktivni bili sledeći boric: Primo Basi iz Imole, Vindiće Rabiti, Ulise Merli, Aladino Beneti i Atilio Diolaiti. Diolaiti, koji je ubijen u kartuzijanskom manastiru u Bolonji igrao je aktivnu ulogu u osnivanju prve partizanske brigade u Imoli, grupe ‘Bjankonćini,’ kao i bolonjskih jedinica ‘Frateli Banđera’ i 7. GAP. U oslobođenoj Modeni, izuzetno mladi Golijardo Fjaski marširao je na čelu 3. brigade ‘Kostrinjano’ u okviru modenske divizije, kojom je komandovao Aranijano. U gradu Ređo Emilija, Enriko Zambonini, koji je bio aktivan u oblasti Apenina oko mesta Vila Minoco, ubijen je nakon što je uhvaćen zajedno sa pristalicama sveštenika don Pakvina Borgija: umro je pred streljačkim vodom, uz poklič “Živela anarhija!” 

Pjačenca:
U Pjačenci su značajnu ulogu, između ostalih, imali anarhisti Savino Fornasari i Emilio Kanci, koje između ostalog povezuju i njihove krajnje neobične pogibije u saobraćajnim nesrećama. Emilio Ćanci se protiv fašizma borio još 1920-ih, kao pripadnik militantne formacije ‘Arditi del Popolo’ (‘Narodna milicija’), a kasnije i u Španskom građanskom ratu; nakon što su ga Nemci zarobili u Francuskoj i deportovali u Nemačku, interniran je u Italiju. Nakon 8. septembra 1943, organizovao je prve partizanske skupine. Uhvaćen je od strane fašista iz Crnih brigada, ali mu je uspelo da bude razmenjen za druge taoce. Vrativši se na svoj položaj, stavio je pod komandu 3 divizije i 22 brigade (ukupno više od 10 000 ljudi) sa činom pukovnika; služio se ratnim imenom Ezio Franki. Jedinice iz gradova La Specija i Sarcana delovale su tesno sarađujući sa grupacijama iz susedne Karare. Komandanti dveju partizanskih grupa bili su slobodari Kontri i Del Karpio. Anarhisti iz La Specije, Renato Olivijeri (koji je pre toga kao politički zatvorenik iza rešetaka proveo 23 godine) i Renato Perini stradali su tokom razmene vatre sa nacistima dok su pokrivali povlačenje svojih saboraca.  

Đenova:
U Đenovi, anarhističke borbene grupe delovale su pod imenima ‘Brigada Pisakane’, ‘Formacija Malatesta’, ‘SAP-FCL’, ‘Sestri Ponente SAP-FCL’ i ‘Anarhistički akcioni vod Arencano’. Pokušaj da se napravi “Ujedinjeni front” koji bi okupljao sve antifašističke snage propao je zbog podrivanja komunista, koji su hteli da nametnu svoju hegemoniju. Pored toga, anarhisti su imali svoje predstavnike jedino u perifernim jedinicama CLN-a, što ih je obavezivalo da se priključe oružanoj borbi iako su se oslanjali na sopstvene resurse. Aktivni su bili Slobodarska komunistička federacija (Federazione Comunista Libertarian - FCL) i ilegalna anarho-sindikalistička USI (Unione Sindacale Italiana), koja je počela ponovo da se javlja u fabrikama. Krvave žrtve anarhista iz Đenove bile su zaista ogromne, uz nekoliko desetina ubijenih u oružanim sukobima, streljanih ili nestalih u koncentracionim logorima. Izostavljajući mnoge druge, sećamo se najaktivnijih među njima: Grasinija, Adelma Sardini Pastića i Antonia Pitaluge. Pitaluga je ubijen pred samo oslobođenje: pre nego što se predao i stradao, ostavši sam, bacio je ručnu granatu na nemačku patrolu koja ga je zarobila. Takođe, partizan i anarhista Isidoro Parodi skončao je u susednoj Savoni.  

Torino:
U industrijskom Torinu, pogotovo po Fiatovim fabrikama, delovala je anarhistička jedinica poznata kao 33. SAP bataljon ‘Pjetro Ferero’. Među poginulim drugovima bio je Dario Kanjo, koji je osuđen na smrt streljanjem zbog učešća u ubistvu jednog fašiste; tu je i Ilio Baroni, rodom iz Pjombina. Drug Ruju, partizan iz divizije ‘De Vitis’, odbio je vojnu medalju za hrabrost koju mu je država kasnije ponudila kao nagradu za hvatanje čak 500 nemačkih vojnika.

Parada posle oslobođenja Milana 1945.

Asti i Kuneo:
U okruzima Asti i Kuneo, anarhisti su prišli brigadama ‘Garibaldi’: najpoznatiji među njima bio je Đakomo Tartaljino, koji je pre toga učestvovao u bavarskom pokretu Spartakista iz 1919. U oblasti Venćeli, među nekoliko anarhista koji su se istakli hrabrošću i neustrašivošću bio je Đuzepe Ruca, koji je služio u jedinici ‘Valsezija’, pod komandom Moskatelija. U Milanu, pionirske korake u ilegalnoj borbi načinio je Pjetro Bruci, koji je umro nakon petodnevnog mučenja, bez da je išta otkrio nacistima. 

Nakon njegove smrti, anarhisti su obrazovali brigade ‘Malatesta’ i ‘Bruci’, koje su dosegle brojčanu snagu od 1 300 partizana: oni su delovali pod okriljem formacije ‘Mateoti’ i imali su ključnu ulogu u oslobođenju Milana. Pod vođstvom Maria Mantovanija za vreme ustanka iz 1945, ove dve brigade istakle su se različitim napadima na fašističke kasarne, ali i pomaganjem stanovništva. Mađu najmlađim borcima bio je Đuzepe Pineli, koji je služio u GAP-u.

Pavija:
U okrugu Pavija delovala je 2. brigada ‘Eriko Malatesta’, pod vođstvom Antonia Pjetropaola, koji je učestvovao u oslobođenju Milana. U Breši, anarhisti su se mogli naći u mešovitoj formaciji ‘GL-Garibaldi’. Među najaktivnijima bili su Borolo Balarini i Etore Bonometi.

Verona:
U Veroni, anarhista Đovani Domaski osnovao je lokalnu jedinicu CLN-a. Uhapšen je od strane pripadnika SS-a, koji su ga mučili i odsekli mu uvo, ali on je svejedno odbio da progovori, pa je deportovan u Nemačku, gde mu se u koncentracionim logorima gubi trag. Najzad, u regiji Furlanija-Julijska krajina bilo je mnogo anarhista koji su sarađivali sa komunističkim formacijama poput recimo divizije ‘Garibaldi-Frijuli’. U Trstu je zajedničke akcije vodio Đovani Bidolo, koji je kasnije nestao u konclogorima, zajedno sa još jednim tršćanskim anarhistom, Karlom Benusijem. Aktivan je bio i Turčinovič, koji je u naletu prešao u Đenovu, gde se borio uz lokalni pokret otpora. U Alta Karniji, gde su Petris i Aso (koji je stradao u napadu na nemačku kasarnu u Sapadi) držali visoke položaje, anarhisti su pomogli u uspostavljanju samoupravne Slobodne zone.

Po svemu sudeći, broj stradalih anarhista u partizanskoj borbi na teritoriji cele centralne i severne Italije premašivao je 100.  

Pomilovanje koje je dodeljeno fašistima, ali i društvene nepravde republikanske, demokratske Italije kasnije su anarhiste (ali i ne samo njih) naučili činjenici da je duh Komiteta narodnog oslobođenja napušten, a pokret otpora izneveren.

Prevedeno sa: libcom.org